.

Afgelopen donderdag 9 maart 2017, na afloop van onze partij in de wedstrijd EGGERT-Purmerend 3 tegen Oppositie, hadden Simon Smit en ik het kort over de onbegrensde mogelijkheden van het schaken. Simon gaf aan dat hij mijn vierde zet in de Ponziano-opening nog nooit tegengespeeld had gekregen. Ik trok voor die zet wel een kwartier uit en Smit nam ook zijn tijd voor een respons. Dus al snel hadden we theoretisch onbekend terrein betreden in een reeds lang bekende opening.
In het verleden is wel eens gevreesd dat het schaakspel de remise-dood zou sterven wegens de steeds betere speltechniek van de grootmeesters. Partijen tussen grootmeesters zouden langzamerhand dan altijd in remise moeten eindigen.
Maar kijk eens hoe levend het spel nog steeds is en hoe Carlsen en consorten het spel nieuwe impulsen geven.

Desondanks kon ik Simon vertellen dat er nog steeds uitvinders zijn die octrooien aanvragen voor varianten op het schaakspel. Schaak met meer stukken, met boven elkaar geplaatste schaakborden om drie-dimensionaal te schaken en bolvormige borden zodat er geen rand is (een Paard van Ree of een paard op de rand zal je op zo’n bord nooit aantreffen!!).
Maar Simon en ik vinden dat dat geheel weggegooid geld is want het schaakspel is en blijft en zal blijven het spel van de onuitputtelijke mogelijkheden.

Met enige huisvlijt heb ik uit de vele octrooischriften vier voorbeelden opgezocht. Aanschouw en verbaas of verbijster u!!

1. De Amerikaan Josef Kauffman heeft een Amerikaans octrooi aangevraagd voor middeleeuws schaken. Dat spel wordt gespeeld op een bord van 10 x 10 velden met iedere speler drie rijen met figuren.
Een diagram van het bord wordt in het octrooi gegeven en ziet er als volgt uit:

In het octrooischrift worden de zetmogelijkheden van de stukken uit de doeken gedaan.

2. De Amerikaan Andrew Fisher is baas boven baas en komt met een schaakspel dat gespeeld wordt op 22 x 22 velden. Iedere speler heeft 22 pionnen, 6T, 6P, 6L, 3D (jawel, drie dames!!) en 1K.
De beginopstelling wordt op de frontpagina van het octrooi afgebeeld. Aldus:

3. De Nederlander Herman Beeftink te Hengelo heeft in 2007 een Nederlandse octrooiaanvrage ingediend voor een driedimentionaal speelveld waarop spellen gespeeld kunnen worden, waaronder dammen en schaken.
Teneinde de alle stukken te kunnen zien dient zo’n speelveld in doorzichtig materiaal uitgevoerd te worden. De stukken moeten in de gaten geklemd worden. Stel je voor dat je in tijdnood bent en snel stukken moet uitpluggen en weer inpluggen, misschien wel helemaal aan de andere zijde van het speelveld.
Toch kan het voorkomen dat men een bepaalde zijde beter wil bekijken en daartoe wordt zo’n speelveld ook draaibaar opgesteld. Een voorbeeld van zo’n speelveld is in de octrooiaanvrage geschetst en is hier afgebeeld:

Ik stel me zo voor dat, als de zaal zo vol zit met jeugdspelers als op 9 maart 2017 en er zou gebruik worden gemaakt van dit soort roteerbare speelvelden dat, bij het betreden van het clublocaal en kennende het enthousiasme van onze jeugdspelers, dan de stukken ons om de oren zullen vliegen!!

4. Het wemelt in de octrooiliteratuur van dit soort varianten, maar heeft u ooit een serieus alternatief gezien voor ons schaakspel??

Er is echter één Nederlandse octrooiaanvrage van Everwijn Verschuijl te Blaricum die in 1982 een aanvrage heeft ingediend voor een realistisch uitziende variant en wel het zogenaamde vierschaak.
Wat direct prettig aandoet is dat het spel gespeeld wordt op een bord met 64 velden en met een gewone set schaakstukken van 32 stukken.
Het veld en de opstelling der stukken wordt in de volgende, uit de octrooiaanvrage afkomstige, figuur getoond:

Het komt me voor dat deze variant wellicht een leuk gezelschapsspel kan opleveren. Zeker de moeite waard om eens uit te proberen.
Desondanks heeft deze variant van het schaken bij mijn weten nooit het commerciële stadium bereikt. Bij speelgoedwinkel Bart Smit ben ik het nooit tegengekomen.

Meer detail informatie vindt u in de vier octooischriften die via internet bereikbaar zijn:

Josef Kauffman US 2015/0251082 A1 “Medieval Chess” van 10 september 2015
schaakbord 10×10 velden
drie rijen figuren
https://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/originalDocument?CC=US&NR=2015321080A1&KC=A1&FT=D&ND=3&date=20151112&DB=EPODOC&locale=en_EP#?locale=en_EP&II=8&FT=D&CC=US&DB=EPODOC&NR=2015251082A1&date=20150910&ND=3&KC=A1&adjacent=true

Andrew Fisher US 2014/0203506 A1 “Battle Chess” van 24 juli 2014
sschaakbord 22×22
Per speler 22 pionnen, 6T, 6P, 6L, 3D en 1K
https://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/originalDocument?CC=US&NR=2014203506A1&KC=A1&FT=D&ND=3&date=20140724&DB=EPODOC&locale=en_EP

Herman Beeftink te Hengelo
NL1031760 “Stelsel voor het spelen van een spel” van 2 januari 2007
drie-dimensionaal speelveld van doorzichtig materiaal
https://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/originalDocument?CC=NL&NR=1031760C1&KC=C1&FT=D&ND=3&date=20061114&DB=EPODOC&locale=en_EP

Everwijn Verschuijl te Blaricum
NL8204467 “Vierschaak” van 18 november 1982
64 velden, ieder de bekende set schaakstukken, vier spelers.
https://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/originalDocument?CC=NL&NR=8204467A&KC=A&FT=D&ND=3&date=19840618&DB=EPODOC&locale=en_EP

.